کسانی که از پیش، آمادگی‌های فکری و فرهنگی یافته‌اند و دانش دین را صادقانه در جان‌های خود راه داده‌اند و زندگی را به غفلت نمی‌گذرانند، برای پذیرش دعوت پیامبران آماده‌ترند. مقصود پیامبران پیشین نیز همین آماده‌سازی و انذار امت‌ها برای دریافت پیام پیامبران پسین بوده است.
پایگاه تاریخ تطبیقی؛ با مروری گذرا به تاریخ انبیای الهی متوجه می‌شویم که همواره گروهی از قوم آنها به مخالفت برخاسته و در برابر دعوت پیامبرانشان طغیان نموده‌اند. برخی از عوامل رویارویی کافران و انبیای عظام از دیدگاه قرآن کریم را در ذیل می‌آوریم:
یک. وضع معیشتی و اقتصادی
از عوامل مهم مخالفت متعصبانه گروهی از مردم با پیامبران، اسراف و خوش‌گذرانی و دنیاخواهی آنان بود؛ تا آن‌جا که این دنیاخواهان و پول‌پرستان حاضر می‌شدند هر چه دارند، در راه مبارزه با آرمان‌های پیامبران صرف کنند إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبیلِ اللَّهِ فَسَیُنْفِقُونَها ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَ الَّذینَ کَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ یُحْشَرُون؛ کسانی که کافر شدند، اموال خود را خرج می‌کنند تا از راه خدا جلوگیری کنند. پس زود است بدهند آنها را و سپس حسرتی برایشان شود، آنگاه شکست بخورند و کسانی که کافر شدند به سوی جهنم محشور می‌شوند.»(1)
بر خلاف این گروه، طبقه‌های پایین‌تر اجتماع، معمولا دعوت پیامبران را اجابت می‌کردند و از یاوران پایدار آنان می‌شدند. ریشه جنگ پایدار و همیشگی میان فقر و غنا، در همین خصلت است. به همین دلیل بود که ثروتمندان به پیامبران طعنه می‌زدند که فقیران را به پشتیبانی و همراهی می‌گیرند.(2)
ثروتمندان همواره در تنعم و لذت بودند و از این وضع بهره می‌بردند. پس هرگز خشنود نبودند که اوضاع دگرگون شود و منافع ایشان در خطر افتد. از این گذشته، اصولا ثروت طغیان می‌آورد(3)، اما فقر معمولا نفس را رام و آرام می‌کند و زمینه پذیرش دعوت حق را فراهم می‌سازد.
دو. وضع فرهنگی و فکری
کسانی که از پیش، آمادگی‌های فکری و فرهنگی یافته‌اند و دانش دین را صادقانه در جان‌های خود راه داده‌اند و زندگی را به غفلت نمی‌گذرانند، برای پذیرش دعوت پیامبران آماده‌ترند. مقصود پیامبران پیشین نیز همین آماده‌سازی و انذار امت‌ها برای دریافت پیام پیامبران پسین بوده است.
انسان پدیده‌های اجتماعی را بر پایه برداشت‌ها و داشته‌های ذهنی‌اش تفسیر می‌کند. هر چه ایمان و باور در جان فرد یا گروهی بیشتر ریشه گیرد، آمادگی آنها برای پذیرش دعوت حق بیشتر میشود. کسانی که با اهل کتاب خو گرفته و فروغی از تعالیم منذرانه و مبشرانه پیامبران پیشین را دیده بودند، برای پذیرش دعوت حضرت رسول (ص) آماده‌تر بودند. از همین روی، مردم یثرب آن‌گونه پایدار و استوار به وی پیوستند؛ در حالی که مردم مکه به دلیل خو گرفتن با افکار ثَنَوی و مشرکانه، این آمادگی را نداشتند.
اما دلیل این‌که برخی از اهل کتاب، هرگز حاضر به پذیرش دعوت رسول‌الله نشدند، حسادت و لجاجت آنها بود و به همین دلیل، قرآن، آنان را بیشتر عتاب می‌کند که چرا با آن‌که حقیقت را دریافته‌اند، آن را نمی‌پذیرند.(4)
سه. حاکمیت پدران و سنت‌های پیشین
پیشینه یک ملت، اگر روشن و مثبت باشد، پشتوانه‌ای قوی و سودمند برای اوست؛ و اگر منفی و تاریک باشد، همچون باری گران، مانع حرکت و تکاپوست. از عوامل مهم انشعاب در جامعه‌ای که پیامبران در آن مبعوث می‌شدند، همین بود که گروهی زیر بار حاکمیت سنت‌های پدران خود بودند و نمی‌توانستند از سلطه آن افکار شوم رهایی یابند.
قوم ابراهیم (ع) می‌گفتند: پدران خویش را یافتیم که چنین می‌کردند.»(5) قوم هود می‌گفتند: این جز همان دروغ و نیرنگ پیشینیان نیست و ما عذاب نخواهیم شد.»(6) فرعونیان به موسی (ع) می‌گفتند آیا آمده‌ای تا ما را از آن آیین که پدرانمان را بر آن یافته‌ایم، منصرف سازی؟.»(7) و قوم محمد (ص) می‌گفتند آن آیین که پدران خود را به آن معتقد یافته‌ایم، ما را بس است.»(8)
منبع: کتاب دشمن شدید(حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب)، دفتر اول، چاپ دوم، زمستان 95، صص30و32
پی نوشت؛
1 - انفال/ 36.
2 - هود/ 27.
3 - علق/ 6و 7.
4 - آل عمران/ 70.
5 - شعراء/ 74.
6 - همان، 137-138.
7 - یونس/ 78.
8 - مائده/ 104.
درباره این سایت